rıdvan çeliköz: Humbaba'dan Kibele(Sibel)'ye, Hubel ve Qıble Sesteşliğine (4)

Hititler, Hurriler, Hepat, Heba ve Tanah

Cybelenin Yunanca;

κῠ́βηλῐς: (kúbēlis),

Κυβήβη (Kubḗbē, “Cybele”)

Κυβέλη (μυθολογία) Matar Kubileya/Kubeleya

Olduğunu söylemiştik.

Friglerden önce Hititliler (החתים) Tevrât’ta zikredilir.

“Doğu ve batı bölgelerindeki Kenan, Amor, Hitit (והחתי), Periz halklarına ve dağlık bölgedeki Yevuslular'la Hermon Dağı'nın eteğindeki Mispa bölgesinde yaşayan Hivliler'e haber gönderdi. ” (Tevrât, Yeşu: 11:3).

“Böylece İsrailliler Kenan, Hitit (החתי), Amor, Periz, Hiv ve Yevus halkları arasında yaşadılar. ” (Tevrât, Hakimler: 3:5).

“Boğazköy'de 1906 yılında Alman arkeolog Hugo Winekler ve İstanbul Müzesi'nin temsilcisi Theodor Makridi gözetimindeki kazılar yapılmadan önce Ahdi Atik’e (eski Testament’e) göre Filistin'de oturan kabilelerden birinin Hitit adını taşıdığı biliniyorsa da bunun Anadolu ile ilgisi olduğu düşünülmüyordu. 1910'larda Boğazköy tabletleri okunmaya başlandıktan ve Hititçe, 1917’de Çekoslovak bilim adamı Hrozny tarafından bir Hind-Avrupalı dil olarak çözüldükten sonra, Eski Testament'teki “Hittim”in yani Hititlerin Anadolu kökenli olduğu anlaşıldı… Türkçe’de ilk önceleri Etiler sözcüğü kullanılmış ise de şimdi onlara Hititler adını vermekteyiz.” (Ekrem Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi, Tübitak, 1997/49).

“Arinna’nın Güneş Tanrıçası, benim efendim: bütün ülkelerin kraliçesi. Sen Hitit Ülkesi'nde Arinna'nın Güneş Tanrıçasının adını taşırsın sedir (agaçları) ülkesinde ise adın Hepat’tır. Yazılıkaya'da onun hiyerogliflerle yazılı adı Hepat'tır” (Ekrem Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi, Tübitak, 1997/122).

Hebat, Khepat, Hepa, Hebat

Tešup - Hepat Hurri kökenlidir, Tešup Fırtına tanrısı, Hepat Güneş Tanrıçasıdır (Hitit Arinna/ dUTU URU). Hepat, Tešup’un eşidir.

Bir Kullanım Örneği:

Abdi-Heba, Abdi-Kheba, Abdi-Hepat, Abdi-Hebat

Amarna dönemi mektublarında, abdi Heba firavûn’a yazar,

“Efendim, sizin köleniz Abdi Heba’” şeklinde hitab eder (Resimler).

Abdi Heba’, Heba’nın kulu, Heba’nın kölesi anlamındadır. Semitik bir kullanımdır.

Heba’ hebat’tır, hepat Hurri tanrıça,

Hepat, Kibele’nin Hurri versiyonudur.

https://libdigitalcollections.ku.edu.tr/digital/collection/GHC/id/6843/

Ελιαβα, Eliaba, Eliahba, إِلْيَحْبَا,

“Şaalbonlu Elyahba (אליחבא), Yaşan'ın oğulları ve Yonatan, ” (Tevrât, 2.Samual: 23:32).

“Baharumlu Azmavet, Şaalbonlu Elyahba” (Tevrât, 1.Tarihler: 11:33).

Elli-heba, elli heba(t)

Hem Tanah’a hem de Amarna Mektublarına geçmiştir.

Eski Mısır’da Amarna Dönemi, “tanrıtanımaz kral” olarak bilinen Akhenaten’in (MÖ 1353-1336) hükümdarlık dönemidir.

Amarna mektubları ve Tanah “Hepat”, “Heba”nın adının kullanımda olduğunu gösterir.

Hitit metinlerinde, yer olan “tanrıça Hepat’ların tümü”, “gök tanrıların tümü”, “tanrı/tanrıça Ištar’ların tümü” gibi ifadelerden, hepat-lar’ın birden fazla olduğuda çıkarılabilir. Dunu-Hepa, Pudu-Hepa, Taduh-Hepa, Sata(n)tu-Hepa Hurrice kullanımları söz konusudur. (Sedat Alp, Hitit Çağında Anadolu, Tübitak, 2001)

I.Hattuşili’ye ait bir zafer metninde “Allatum’un Kızı”dır Hepat

“Hassu’dan Arinna’nın Güneş Tanrıçasına yukarı getirdim. Tanrıça Allatum’un kızı Hepat’ı, gümüşten üç heykeli, altından iki heykeli Mezulla’nın tapınağına yukarı getirdim. ” (Sedat Alp, Hitit Çağında Anadolu, 66. )

Başka bir bağlamda “Arinna” ve “İştar” ile birlikte zikredilir.

“Arinna’nın Güneş Tanrıçası, Kizzuwatna’nın Tanrıçası Hepat’ı, Alalah’ın (Tel Atçana) İştar’ı, Nubanni’nin Tanrıça Ningal’ı…” (Sedat Alp, Hitit Çağında Anadolu, 91)

Yine I.Şuppiluliuma’ya ait bir antlaşma metninde;

“Hanhana Kentinin (Çankırı güneyinde İnandık) Savaş Tanrıçası İştar… yeminin kraliçesi Tanrıça İşhara, göğün kraliçesi Hapat, Habla Kentinin hepat’ı, udu kentinin Hepat’ı, Kizzuwatna ülkesinin kralçesi Hepat (Sedat Alp, Hitit Çağında Anadolu, 95)

Hepat, İştar, kubaba başka bir bağlamda aynı cümle içinde zikredilir. (Sedat Alp, Hitit Çağında Anadolu, 102).

http://oracc.museum.upenn.edu/saao/saa05/P334222

Ne Hurri, ne Hitit ne de Luvi kaynaklarda Kubaba'nın bir ana tanrıça olduğuna dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır.

Kubaba /Ku-Bau