İsrâîl adı (2)

 

Merneptah Steli’nden iki yüzyıl öncesine ait olabilecek başka bir parça daha var fakat "tartışmalı" bir eserdir. Bu “Berlin Kaidesi 21687”dir.

Berlin Kaidesi, Mısır bilimci Ludwig Borchardt tarafından 1913'te Mısırlı bir tüccardan alınan taş bir yazıttır.

Yazılı yüz kenarlardan kırılırken, oldukça büyük miktarda görüntü korunur. Üç tutsak sergileniyor, boyunlarından birbirine bağlı ve klasik Mısır Batı Asya formunda (Orta Doğuluların genel bir tasviri) tasvir ediliyor. Her mahkûmun menşe ülkesini hiyeroglif yazıyla etiketleyen karşılık gelen bir “isim halkası” vardır.

2001 senesinde Alman Mısırolog Manfred Görg müze deposunda bu kırık heykel kaidesini tekrar keşfeder ve hiyeroglifleri deşifre eder etmez büyük bir şaşkınlık yaşar. Meslek arkadaşları Peter Van der Veen ve Christoffer Theis ile birlikte sembolleri analiz eder ve hepsi de üçüncü kabartmanın okunuşunu “İsrail” olarak yorumlar. Paleograflar tarafından yazıya verilen tarih M.Ö. 1360-1400 arasıdır. Bu tarih İsrail’in bahsi geçtiği diğer bir yazıt olan Mernepta Steli’ne göre yaklaşık 200 sene daha eskidir.

Peter van der Veen, Christoffer Theis ve Manfred Görg, “Israel in Canaan (Long) Before Pharaoh Merenptah? A Fresh Look at Berlin Statue Pedestal Relief 21687” 2010 yılındaki adını andığımız makalelerinde bunu konu edinmişlerdir.

Görg, bozuk ismin “İsrail” için arkaik bir form olarak okunmasını önerdi ve bunun olabileceğini savundu.

Ondokuzuncu Hanedanlık döneminde daha önceki bir listeden kopyalanmıştır. Manfred Görg’ün okuma önerisi Almanca olduğu için pek ilgi görmedi,  İki bilim adamı, Bryant Wood ve James Hoffmeier, Görg'ün önerisini kısaca tartıştılar; 2010’yılındaki makale ikna edici gibi görünüyor.

2010’daki makele için bknz.

https://journals.uair.arizona.edu/index.php/jaei/article/view/83

Paleograflar tarafından belirlenen tarih fevkalade önemlidir. “İsrail” çıkış öncesi bir “ulus” olarak ortaya çıkamayacağına göre bu tasvir çıkışın M.Ö. 1360-1400 senesinden önce gerçekleşmiş olduğunu işaret eden güçlü bir delildir.

Soldaki ilk halkada, Pentapolis'in bir parçası olarak genellikle Filistliler tarafından işgal edilen kıyı kentine atıfta bulunarak açıkça “Aşkelon” yazıyor. Ortadaki halkada açıkça “Kenan” yazıyor. Sağdaki kırık isim yüzüğü söz konusu olandır. Yüzüğün sağ üst kısmındaki eksik hiyeroglif harfinin ne olduğu konusunda bazı tartışmalar oldu. Levhanın baş çevirmenlerinden biri olan Prof. Manfred Görg İsrail ismini önermiştir.

 

 

Berlin Kaidesinin 3D yazıcı ile yeniden çizimi;

 

 

 

 

Okunuşun doğruluğun teyidi Merneptah Steli’ne benzer “Kenan”, “Aşkelon” adları geçmiş olmasıdır.

İsrâîl adı (1)

 

İsrâîl adı

“إسرائيل” adı Qur’ân’da iki yerde geçer;

“كُلُّ الطَّعَامِ كَانَ حِلًّا لِبَنٖى اِسْرَایٖٔلَ اِلَّا مَا حَرَّمَ اِسْرَایٖٔلُ عَلٰى نَفْسِهٖ مِنْ قَبْلِ اَنْ تُنَزَّلَ التَّوْرٰيةُ قُلْ فَاْتُوا بِالتَّوْرٰيةِ فَاتْلُوهَا اِنْ كُنْتُمْ صَادِقٖينَ” (3:93).

“اُولٰئِكَ الَّذٖينَ اَنْعَمَ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيّٖنَ مِنْ ذُرِّيَّةِ اٰدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِنْ ذُرِّيَّةِ اِبْرٰهٖيمَ وَاِسْرَایٖٔلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا اِذَا تُتْلٰى عَلَيْهِمْ اٰيَاتُ الرَّحْمٰنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا” (19:58).

İsrâîl’in Ya’qûb olduğu konusunda Ehl-i Kitâb hem fikirdir. Tevrât’ta göre ad şöyle verilmiştir;

“Adam, “Bırak beni, gün ağarıyor” dedi. Yakup (יעקב), “Beni kutsamadıkça seni bırakmam” diye yanıtladı (26). Adam, “Adın ne?” diye sordu. “Yakup (יעקב).” (27). Adam, “Artık sana Yakup (יעקב) değil, İsrail (ישׂראל) denecek” dedi, “Çünkü Tanrı'yla, insanlarla güreşip yendin.” (28).” (Tevrât, yardılış: 32:26-28).

“Sana Yakup (יעקב) diyorlar, ama bundan böyle adın Yakup (יעקב) değil, İsrail (ישׂראל) olacak" diyerek onun adını İsrail (ישׂראל) koydu. ” (Tevrât, yardılış: 35:10).

“وَقَالَ لَهُ اللهُ: «اسْمُكَ يَعْقُوبُ. لا يُدْعَى اسْمُكَ فِيمَا بَعْدُ يَعْقُوبَ بَلْ يَكُونُ اسْمُكَ اسْرَائِيلَ». فَدَعَا اسْمَهُ اسْرَائِيلَ” (ASVD).

    “Yakup Beer-Şeva'dan ayrıldı. Oğulları Yakup'u (יעקב) götürmek üzere firavunun (פרעה/Par'oh) gönderdiği arabalara onu, kendi çocuklarıyla karılarını bindirdiler.” (Tevrât, Yardılış: 46:5).

    “İsrail'in Mısır'a giden oğullarının (בני־ישׂראל) adları şunlardır: Yakup'un ilk oğlu Ruben  (בכר יעקב ראובן). ” (Tevrât, Yardılış: 46:8).

“بَنٖى اِسْرَایٖٔلَ”Qur’ân’a göre de Ya’qûb’un oğulları, İsrâil oğullarıdır (2:40).

Bu yazıda İsrâîl adının izini süreceğiz;

Ad ilk olarak Merneptah Steli'nde geçer;

 

(Merneptah Stela (Cairo Museum)

Merneptah Steli—Merneptah Zafer Steli—eski Mısır Firavunu Merneptah'ın (hükümdarlık: MÖ 1213 ila 1203) bir yazıtıdır. İsrail Dikilitaşı, Merneptah Zafer Dikilitaşı şeklinde de adlandırılmıştır. Dikilitaş, 1896'da, Flinders Petrie tarafından, Merneptah'ın Teb'deki ölüler tapınağının birinci avlusunda bulunmuştur.

Merneptah, II. Ramses'in oğluydu. Mısır, Deniz Halkları ile koalisyon halindeki Libyalılar tarafından batıdan saldırıya uğradı. Merneptah, güney Filistin'de sefer yapmanın yanı sıra bu işgali başarıyla püskürttü. Stel, MÖ 1207'de Libyalılara karşı girişilen askeri seferi ve sonunda İsrail adında bir grup insanın yok edileceği Kenan seferini anlatır.

                                                                               (Merneptah)

27 satırın çevirisi şöyledir (Resimler pekiştirmek için, An Egyptian Hieroglyphic Dictionary’den);

 

 «Kenan tüm gamıyla esirdir.

Aşkelon fethedildi,

Aşkelon fethedildi; (Ashkelon veya Ashqelon) İbranca: אַשְׁקְלוֹן, Yunanca: Ἀσκάλων , Arapça: عسقلان, bir kıyı kentidir.

“Mısır'ın doğusundaki Şihor Irmağı'ndan, kuzeyde Ekron sınırlarına kadar uzanan bölge Kenanlılar'a ait sayılırdı.- Gazze, Aşdot, Aşkelon, Gat ve Ekron adlı beş Filist beyliği ve Avlılar'ın toprakları; ” (Tevrât, Yeşu: 13:3).

 

Gezer kuşatıldı,

Gezer kuşatıldı; (Gezer, veya Tel Gezer) İbranca: גֶּזֶר‎, Arapça:تل الجزر ‎     “Bu arada Gezer Kralı Horam Lakiş'e yardıma geldi. Yeşu onu ve ordusunu yenilgiye uğrattı; kimseyi sağ bırakmaksızın hepsini öldürdü.”  (Tevrât, Yeşu: 10:33).

Yano'am yok edildi; (Yeri Tartışmalıdır)

"İsrail çöp serdi; tohumları bundan sonra yok.",

Merneptah Steli, hiyerogliflerle oyulmuş yedi metrelik bir levhadır. Aynı zamanda "İsrail Steli" olarak da adlandırılır ve üzerinde Mısır firavunu, Kenan'daki Libyalıları ve halkları fethetmesiyle övünür. Yenilgiye uğrattığı şehirler listesinde, İsraillilerden “Çöpleşip tohumsuzlaşmak” olarak bahsedilmiştir, bu yenilmiş uluslar için kullanılan kalıplaşmış bir deyimdir. Buğday depolarının yok edildiği, ertesi yıl kıtlık çekileceği, dolayısıyla [düşman] ordularının Mısır'a karşı bir tehdit oluşturmayacağı anlamına gelmektedir.

"İsrail çöp serdi; tohumları bundan sonra yok."

Fethettiği şehirlerle İsrail arasındaki tek fark, onları şehir olarak değil, "halk" olarak adlandırmasıdır.

Stel üzerinde Aşkelon, Gezer ve Yanoam'a şehrin belirleyicisi işaretler konumuştur.

İsrail'in yanı sıra yenilen halklar olan Aşkelon, Gezer ve Yanoam için yabancıları simgeleyen "değnek"(resim) ve ülkeyi simgeleyen "üç tepeli dağ" hiyeroglifi kullanılmıştır yani bu üç ulus birer şehir devletiydi; İsrail için ise yabancıları simgeleyen "değnek"in yanında halkı simgeleyen üç çubuk üzerinde bir erkek ve bir kadın hiyeroglifi kullanılmıştır. Bu simgeler topluluğu Mısırlılar tarafından bir devlete bağlı olmayan göçebe kavimler için kullanılır, bu da, İsrail'in zamanında bir devlete bağlı olmayan yarı göçebe veya kırsal kesim halkı olduğunu göstermektedir.

 

 

 

Yesrib (Medine) (3).

 

İslam Öncesi bir taş sütunda, Tarihsiz Nebati yazıtta “Yesrib” yer almaktadır, Tebûk yakınlarından Cebel Umm’da bulunmuştur.

Resim Yazıt

 

Yazıt, Metin ve açıklama; (نقوش جبل أم جذايذ النبطية : دراسة تحليلية /” “سليمان بن عبدالرحمن الذييب) s.168, 269, 317, Riyâd, 2002).

“min Yesrib” Yesrib’den anlamındadır.

Son olarak konuyla ilgili bulunmasa da aşağıdaki eşleşme çalışma şeklimize bir örnek olsun diye verilmiştir.

“İbn Kesîr’in verdiği bilgiye göre 19 (640) yılında ve Hz. Osman zamanındaki lav püskürtmeleriyle 654’te (1256) “Hicaz ateşi” olarak tarihe geçen volkanik faaliyetler, Medine ve çevresindeki bu volkanik etkinliklerin o dönemde henüz tam olarak sona ermediğini gösterir…

Medine ve yöresi su kaynakları bakımından oldukça zengindir. Şehrin içerisinde ve etrafındaki akarsular, tabanında suya elverişli yumuşak tabakalı vadilerin yer aldığı volkanik alanlarda bulunan yer altı kaynakları bu zenginliğin en önemli unsurlarıdır” (T.D.V İslam Ansiklopedisi).

Medine (Yesrib) yakınlarında MS. 640 veya 641 yılı için bir depremin veya volkan patlamasının olduğu, olaya ilişkin yapılan bilimsel çalışmalar bunu doğrular gibidir, bu konuyla ilgili bir çalışma için bknz.

 (https://pubs.geoscienceworld.org/gsa/geosphere/article/14/3/1253/529993/Volcanic-history-of-the-northernmost-part-of-the )

 

 

 

 

Yesrib (Medine) (2).

 

Yesrib, Ptolemy’de Yathrib (Γιαθρίμπ) olarak geçer; 

 

Yine Yesrib, Stephanus Byzantinus(Στέφανος Βυζάντιος)’ta (c. 528-35 CE) İathrippa (ιαθριππα) olarak geçtiği aktarılır. Hermolaus adlı bir yazarın onun hakkında hazırladığı bir özette mevcuttur.

Son standart sürüm Augustus Meineke tarafından 1849'da hazırlanmış olanıdır. Eserin sürümü 1502'de Aldine Matbaasında yayımlanmıştır. Kitabın yeniden düzenlenmiş bir edisyonu 2006'da Almanca olarak Margarethe Billerbek tarafından hazırlanmıştır.

 

 Yine Yesrib adı “Muraygan 3” olarak nitlenen bir yazıtta geçer, yazıtın tarihi için, olası yazıt “Ry 506”dan birkaç ay sonrasına ait (Nisan/Eylül 552) olmalıdır. (bkz. Robin ve Tayran 2012: 540-542.)

م ل ك ن / أب ر هـ / ز ي ب م ن / م ل ك / س ب أ / و ذ ر ي د ن / و ح ض ر م و ت / و ي م ن ت / و أ ع ر ب هـ م و / ط و د م / و ت هـ م ت / س ط ر و / ذ ن / س ط ر ن / ك ق ف ل و / ب ن / أ ر ض / م ع د م / ك س ت ق ذ و / أ ع ر ب / م ع د م / ع م ن / م ذ ر ن / و ط ر د و / ع م ر م / ب ن / م ذ ر ن / و س ت ق ذ و / ك ل / أ ع ر ب / م ع د م / [و هـ ] ج ر م / و خ ط / و ط ي م / و ي ث ر ب / و ج ز م

الملك أبرهة زيبمان ملك سبأ وذي ريدان وحضرموت ويمنت وبدو نجد و التهائم سطروا هذا النقش يوم قفلوا عائدين من أرض معد وذلك عندما انقذوا أعراب معد من المنذر وطردوا عمرو بن المنذر وانقذوا كل أعراب معد و هجر ، و خط ، و طيء ، و يثرب ، و جزم (جذام؟

Ebrehe'nin düşmanı el-Munzir, İmru'l-Qays'ın (ٱمْرُؤ ٱلْقَيْس) (el-Münzir III) oğludur. 505-554 yılları arasında el-Hire (الحيرة)'de hüküm sürmüştür.

Yazıtın detayı için;

http://dasi.cnr.it/index.php?id=dasi_prj_epi&prjId=1&corId=0&colId=0&navId=477945437&recId=8670

Yazıtın bulunduğu yer:

 

(bknz. Soixante-dix ans avant l’Islam : l’Arabie toute entière dominée par un roi chrétien Christian Robin, Salim Tayran)

Yesrib (Medine) (1).

 

Yesrib (Medine)

“وَإِذْ قَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ يَاأَهْلَ يَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَيَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِنْهُمُ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِيَ بِعَوْرَةٍ إِنْ يُرِيدُونَ إِلَّا فِرَارًا (13)” (33:13).

Bu yazıda ehl-i Yesrib (Medine)’in izini süreceğiz, Yesrib adının bilinen en eski kayıtları, “Nabonidus'un Harran Yazıtları”nda, “(𒅀𒀜𒊑𒁍) (ia-at-ri-bu /Iatribu/)” şeklinde okunmaktadır. (The Harran Inscriptions Of Nabonidus).

Yesrib, Güney Yazıtlarında Minâ/Ma’in (معين) 𐩺𐩻𐩧𐩨‎ (yṯrb) ve Sebê (سبأ) 𐩺𐩻𐩧𐩨‎ (yṯrb) şeklinde geçmektedir.

Nabonidus (نبونئید) (Akadça  𒀭𒀝𒉎𒌇) Babil'in son kralı, MÖ. 556 ve MÖ. 539 yılları arası hüküm sürmüştür.

 

 

“The Harran Inscriptions of Nabonidus”da bir bölüm var;

Yer isimleri sayıyor, şöyle okunmuş;

24. û-ru-uh (âlu)te-ma-a (âlu) da-da-(nu) (âlu) pa-dak-ku

25. (âlu)hi-ib-ra-a (âlu) iâ-di-hu u a-di (âlu) iâ-at-ri-bu

İngilizce çevirisi şöyle

24. (on) the road to Tema', Dadanu, Padakku[a],

25. Hibra, Iadihu, and as far as Iatribu

Arabça'ya dönüştürerek, biraz daha açık hale getirelim;

Te-ma-e: Taima- تيماء

Da-da-nu: Dedan- دادان

Pa-dak-ku: Fadak- فدك

Hi-ib-ra-a : Khybar- خيبر

Ia-di-hu: Yadi, Jadi, Wadi (?)

İa-at-ri-bu: Yathrib- يَثْرِب

C. J. Gadd’ın çözümleyip yayınladığı (Anatolian Studies Vol. 8 (1958), pp. 35-92 (74 pages) yazıta daha yakından bakalım; (Yazıtın detayları için bknz. http://www.jstor.com/stable/3642415)

 

 

Nabonidus Yazıtlarında “Yesrib” okunuşu doğruysa, ad olarak M.Ö. 540 tarihlenir. Adın olası daha öncesi vardır.

Nabonidus’un yazıtına göre adı geçen yerlerin konumları haritada gösterimi şöyledir;