Humbaba'dan Kibele(Sibel)'ye, Hubel ve Qıble Sesteşliğine (5).

 

Kibele kelimesi, Greeklere “Κυβέλη Kybele, Κυβήβη Kybebe, Κύβελις Kybelis” olarak geçmiştir.

Kybele, Qıble, Qabala “Sesteşlik” üzerinden bir yakınlık var mı?

Bu “Kybele”nin “qıble” kelimesiyle bir ortak yönü bulunmakta mıdır?

Q-B-L kökünün semitik dillerde kullanımı aşağıdaki gibidir.

İbranca: קיבל almak, kabul etmek. qbl

Kabala קבלה kabul

Arabça: “قَبِلَ-يَقْبَلُ-قَبُولًا” , Kabul, almak, qabîle ( القبيلة) (qabl قبل) qıble(t) “القبلة  ” vb.

Habeşçe: ቀበል Kbl almak “ተቀበል” tekebbeli

Suryanca: ܩܒܠ qbl, almak, sunmak

İbranca ve Suryanca iki sözlükten örnek ;

Kubileya ile Kibele dönüşümü Frigce’den Yunanca’ya bir dönüştürmedir.  “Mater kubileya”, (de-mater, demeter gibi).

Oysa Kubileya (Kibele) ile Qıble kelimesi arasında hiçbir “anlamsal” ilişki yoktur.

Yazımları da farklıdır.

Bu “Kibele” ile “Qabala” arasında da geçerlidir.

Qıble veya Qabala ile Kibele’nin arasında “kubileya” kadar fark vardır, “dağlar” kadar yani.

 Peki nasıl ilişki kurulabilir?

Gök Taşı ile bir bağlantı kurulabilir, yani “الحجر الأسود” el-Hacer’ul-Esved’le

Bir sonraki paylaşım bununla ilgili olacak.

Humbaba'dan Kibele(Sibel)'ye, Hubel ve Qıble Sesteşliğine (4)

 

Hititler, Hurriler, Hepat, Heba ve Tanah

Cybelenin Yunanca;

κῠ́βηλῐς: (kúbēlis),

Κυβήβη (Kubḗbē, “Cybele”)

Κυβέλη (μυθολογία) Matar Kubileya/Kubeleya

Olduğunu söylemiştik.

Friglerden önce Hititliler (החתים) Tevrât’ta zikredilir.

“Doğu ve batı bölgelerindeki Kenan, Amor, Hitit (והחתי), Periz halklarına ve dağlık bölgedeki Yevuslular'la Hermon Dağı'nın eteğindeki Mispa bölgesinde yaşayan Hivliler'e haber gönderdi. ” (Tevrât, Yeşu: 11:3).

“Böylece İsrailliler Kenan, Hitit (החתי), Amor, Periz, Hiv ve Yevus halkları arasında yaşadılar. ” (Tevrât, Hakimler: 3:5).

“Boğazköy'de 1906 yılında Alman arkeolog Hugo Winekler ve İstanbul Müzesi'nin temsilcisi Theodor Makridi gözetimindeki kazılar yapılmadan önce Ahdi Atik’e (eski Testament’e) göre Filistin'de oturan kabilelerden birinin Hitit adını taşıdığı biliniyorsa da bunun Anadolu ile ilgisi olduğu düşünülmüyordu. 1910'larda Boğazköy tabletleri okunmaya başlandıktan ve Hititçe, 1917’de Çekoslovak bilim adamı Hrozny tarafından bir Hind-Avrupalı dil olarak çözüldükten sonra, Eski Testament'teki “Hittim”in yani Hititlerin Anadolu kökenli olduğu anlaşıldı… Türkçe’de ilk önceleri Etiler sözcüğü kullanılmış ise de şimdi onlara Hititler adını vermekteyiz.” (Ekrem Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi, Tübitak, 1997/49).

“Arinna’nın Güneş Tanrıçası, benim efendim: bütün ülkelerin kraliçesi. Sen Hitit Ülkesi'nde Arinna'nın Güneş Tanrıçasının adını taşırsın sedir (agaçları) ülkesinde ise adın Hepat’tır. Yazılıkaya'da onun hiyerogliflerle yazılı adı Hepat'tır” (Ekrem Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi, Tübitak, 1997/122).

Hebat,  Khepat, Hepa, Hebat

Tešup - Hepat Hurri kökenlidir, Tešup Fırtına tanrısı, Hepat Güneş Tanrıçasıdır (Hitit Arinna/ dUTU URU). Hepat, Tešup’un eşidir.

Bir Kullanım Örneği:

Abdi-Heba, Abdi-Kheba, Abdi-Hepat, Abdi-Hebat

Amarna dönemi mektublarında, abdi Heba firavûn’a yazar,

“Efendim, sizin köleniz Abdi Heba’” şeklinde hitab eder (Resimler).

Abdi Heba’, Heba’nın kulu, Heba’nın kölesi anlamındadır. Semitik bir kullanımdır.

Heba’ hebat’tır, hepat Hurri tanrıça,

Hepat, Kibele’nin Hurri versiyonudur.

https://libdigitalcollections.ku.edu.tr/digital/collection/GHC/id/6843/

Ελιαβα, Eliaba, Eliahba, إِلْيَحْبَا,

“Şaalbonlu Elyahba (אליחבא), Yaşan'ın oğulları ve Yonatan, ” (Tevrât, 2.Samual: 23:32).

“Baharumlu Azmavet, Şaalbonlu Elyahba” (Tevrât, 1.Tarihler: 11:33).

Elli-heba, elli heba(t)

Hem Tanah’a hem de Amarna Mektublarına geçmiştir.

Eski Mısır’da Amarna Dönemi, “tanrıtanımaz kral” olarak bilinen Akhenaten’in (MÖ 1353-1336) hükümdarlık dönemidir.

Amarna mektubları ve Tanah “Hepat”, “Heba”nın adının kullanımda olduğunu gösterir.

Hitit metinlerinde, yer olan “tanrıça Hepat’ların tümü”, “gök tanrıların tümü”, “tanrı/tanrıça Ištar’ların tümü” gibi ifadelerden, hepat-lar’ın birden fazla olduğuda çıkarılabilir. Dunu-Hepa, Pudu-Hepa, Taduh-Hepa, Sata(n)tu-Hepa Hurrice kullanımları söz konusudur. (Sedat Alp, Hitit Çağında Anadolu, Tübitak, 2001)

I.Hattuşili’ye ait bir zafer metninde “Allatum’un Kızı”dır Hepat

“Hassu’dan Arinna’nın Güneş Tanrıçasına yukarı getirdim. Tanrıça Allatum’un kızı Hepat’ı, gümüşten üç heykeli, altından iki heykeli Mezulla’nın tapınağına yukarı getirdim. ” (Sedat Alp, Hitit Çağında Anadolu, 66. )

Başka bir bağlamda “Arinna” ve “İştar” ile birlikte zikredilir.

“Arinna’nın Güneş Tanrıçası, Kizzuwatna’nın Tanrıçası Hepat’ı, Alalah’ın (Tel Atçana) İştar’ı, Nubanni’nin Tanrıça Ningal’ı…” (Sedat Alp, Hitit Çağında Anadolu, 91)

Yine I.Şuppiluliuma’ya ait bir antlaşma metninde;

“Hanhana Kentinin (Çankırı güneyinde İnandık) Savaş Tanrıçası İştar… yeminin kraliçesi Tanrıça İşhara, göğün kraliçesi Hapat, Habla Kentinin hepat’ı, udu kentinin Hepat’ı, Kizzuwatna ülkesinin kralçesi Hepat (Sedat Alp, Hitit Çağında Anadolu, 95)

Hepat, İştar, kubaba başka bir bağlamda aynı cümle içinde zikredilir. (Sedat Alp, Hitit Çağında Anadolu, 102).

http://oracc.museum.upenn.edu/saao/saa05/P334222 

Ne Hurri, ne Hitit ne de Luvi kaynaklarda Kubaba'nın bir ana tanrıça olduğuna dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır.

Kubaba /Ku-Bau

Artremis (Yunan) ve Diana (Roma) gök tanrıçası “Bau” 𒀭𒁀𒌑 ^Dba-u₂

Sümerce Kubaba: _{𒆬𒀭𒁀𒌑 ,} kug- ^Dba-u_₂

Veya Tanrıça Gula

Karşılaştır: İkisi de aslanla resmedilmiş (Gula'nın köpekle resmedildiği açıklansa da aslan olma olasılığı bana göre yüksek).

http://www.mesopotamia.co.uk/gods/explore/gula.html 

Humbaba'dan Kibele(Sibel)'ye, Hubel ve Qıble Sesteşliğine (3).

Epiphanius ne demiş?

“Derviş Yunus bu sözü eğri büğrü söyleme

Seni sîgaya çeken bir Molla Kasım gelir...”

İlmi Ahlak (Bilimsel Etik) kuralları, yaptığınız alıntının Kitab adı, sayfa numarası, varsa dipnot bilgilerinin verilmesi, herkes tarafından bunun şeffaflıkla tetkik etmesini sağlamak amaçlıdır. Kontol etmediğiniz bir bilgiyi paylaşmak ise sizi bazen mahcub eder.

Burhan Oğuz ve Epiphanius’tan alıntısı:

Burhan oğuz Epiphanius'tan alıntı yapıyor (Dipnot yok), ve şunu söylüyor 

"Grek ve Romalılar aslanlı tanrıçanın Küçük Asya’lı olduğuna her zaman inanmışlardır; onun en önemli tapınma merkezleri olarak Pessinus (Ankara-Eskişehir-Afyonkarahisar karayolunun Sivrihisar kavşağının 16 km Güney’inde Ballıhisar) ve Sardis kentleri zikredilir. Bununla birlikte adı, çeşitli şekillerde kaydedilmiştir: Κυβέλη, κυβήβη, κυβήχη, κύβηλις. Bunların hepsinde müşterek bir Kube ya da Kuba kökü bulunuyor. Bu konuda Bizanslı bilgin Lydus (Lydia, takr. 490-Byzantion, takr. 565) keyfiyeti, tanrıçanın bir meteorit şeklinde tazim edilmesi itibariyle adının “mik’âb-küp”e bağlı bulunduğu şeklinde tefsir ediyor. Buna göre de bu taşın bir oyun zarı (πεσός) şeklinde olduğuna dair bir genel inancın bulunmuş olması muhtemel olup tanrıçanın ana tapınağının bulunduğu Pessinus kentinin adının bundan türemiş olduğu sanılır. Bu aynı doğrultuda olmak üzere R. Eisler (Kuba–Kybele, in Philologus-1909) Mekke’deki Ka’aba ile Arap kenti Petra’yı (Lâtince “taş”) (Al-Batrâ, Lût gölüyle Kızıldeniz arasında ve M.Ö. VI. yy.dan M. II. yy.a dek Nabatîlerin başkenti) kıyaslıyor. Bu sonuncu Samî kentinde de dört kenarlı ve herhangi bir şeyi temsil etmeyen bir siyah taşa tapınılırdı. M.S. V. yy.da yazan Epiphanius, tanrıçanın Xααβοṽ adını Κόβη veya Παρθένος = “bakire” şeklinde tercüme ediyor. Burada dikkati çeken husus, aynı tek tanrıçanın hem ana, hem de bakire oluşu ki bu da ancak bir kutsal izdivaç, yani bir hieros gamos ile izah edilir.

Bu Kuba-Kybele ile Ka’aba yakınlığı Toprak Ana Gaia ile Gayya (kuyusu) arasında muhtemel bir semantic ilişkiyi akla getiriyor; bilindiği gibi Arapça gayy, yanlış yola sevk etmek, cezp etmek, ayartmak, ifsat etmek demek olup Toprak Ana’nın başına, güzden itibaren, bu gibi işler gelip kendisi yerin dibine çekiliyor. Gayya (kuyusu), tıpkı Ka’aba’da olduğu gibi, zamanla bir İslâmî manaya bürünmüş olabilir. "

 Buradan kontrol edebilirsiniz.

http://burhanoguz.com/hayat-agaci/?fbclid=IwAR0CLnK7LUuCxMUnXMC5lT2H2pz8f1H5WxGNu1zF-Mb0bvOwHUfTg185cpE

Epiphanius’un Yunanca bu konuyu bahsettiği bölümü:

“ τοῦτο δὲ καὶ ἐν Πέτρᾳ τῇ πόλει (μητρόπολις δέ ἐστι τῆς Ἀραβίας, ἥτις ἐστὶν Ἐδὼμ ἡ ἐν ταῖς γραφαῖς γεγραμμένη) ἐν τῷ ἐκεῖσε εἰδωλείῳ οὕτως γίνεται, καὶ Ἀραβικῇ διαλέκτῳ ἐξυμνοῦσι τὴν παρθένον, καλοῦντες αὐτὴν Ἀραβιστὶ Χααμοῦ τουτέστιν Κόρην εἴτ' οὖν παρθένον καὶ τὸν ἐξ αὐτῆς γεγεννημένον Δουσάρην τουτέστιν μονογενῆ τοῦ δεσπότου. τοῦτο δὲ καὶ ἐν Ἐλούσῃ γίνεται τῇ πόλει κατ' ἐκείνην τὴν νύκτα, ὡς ἐκεῖ ἐν τῇ Πέτρᾳ καὶ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ.” (Ἐπιφάνιος, 22).

Kontrol için;

http://khazarzar.skeptik.net/books/panariog.htm?fbclid=IwAR29YtbyGXWcDrvx7Fb5zcIFmGp3Lu7QwIWtflBNDqF_04xy0F7vnTrKf7c

Πέτρᾳ: Petra

Ἀραβίας: Arabistan

Κόρην: Kore, Çekirdek

παρθένον: Bakire 

Ἀραβιστὶ Χααμοῦ: Arabça Khaamon (Xααβοṽ değil)

Δουσάρην: Duşara

Oysa Metinde “Xααβοṽ” geçmiyor “Χααμοῦ” geçiyor.

Efiyanus’un “Panarion” kitabının İngilizce (Tercüme) baskısı da var, ilgili kısmı aşağıda;

                    Yani Burhan bey, yazdıklarını bir başka yerden, asıl metinle (Epiphanius) karşılaştırmadan yazmış. Ortada Khaamon var ama Khaabon yok, Burhan bey, Burhan bey, Robert Eisler'e inanmış, biz neden inanalım? 

Humbaba'dan Kibele(Sibel)'ye, Hubel ve Qıble Sesteşliğine (2).

 

Frigler ve Kubileya (Kybele)

Frigler, Antik Çağ'da Orta Anadolu'da yaşamış bir halk. Hititlerin MÖ 1200 civarında yıkılmasından sonra muhtemelen Güneydoğu Avrupa'dan bölgeye gelmişlerdir

Frigya

Kubileya'nın anlamı, "Dağın Anası"

 

Friglerde “Kibele”nin, en eski kullanımı olan “mater/ana” kelimesiyle kullanılmaktadır,  “mater Kubileya” olarak geçmektedir. Mater Kubileya “Dağların anası” anlamında okunmuştur

Bu kelime Greeklere “Κυβέλη Kybele, Κυβήβη Kybebe, Κύβελις Kybelis” olarak geçmiştir.

Humbaba'dan Kibele(Sibel)'ye, Hubel ve Qıble Sesteşliğine (1).

 

Humbaba'dan Kibele(Sibel)'ye

Bu yazıda Kibele, Hubel (هبل), Qıble (القبلة) arasında “sesteşlik” üzerinden kurulan ilişkiyi test edeceğiz. İlişki şöyle kuruluyor;

“Halikarnas Balıkçısı, Arap inancının merkezî ibadethanesi denilebilecek Kâbe’nin adının da Hübel’den, Kıble’nin de Kybele’den geldiğini söyler.”

Hubel, qıble ile Kibele arasındaki ilişkinin kaynağı “Halikarnas Balıkçısı” görünüyor.

Evvelce kelimenin etimolojisinden ve art süremine bakacağız;

Sümerce (𒆬𒀭𒁀𒌑)

Akadça: Ku-ba-ba

Hitit: Ku-pa-pa

Hurrice: Kpp

Ugarit: Kbb

(كوباو) أو (كوبابا)

Lidya: Kuvav, Kufav,

Greek: Kybêbê, kybêbo, Kybele,

Gılgamış destanında, Humbaba 𒄷𒌝𒁀𒁀, Huwawa 𒄷𒉿𒉿 şeklindedir. Hititler’de Ku-pa-pa, Hurrilerde Ku-pa-pa’ya evrildiği, sonra “Kibele” olduğu söylenir. Arabça“سيبيل”, Türkçe’de “Sibel”.

Aşağıda “Humbaba”(Medusa)'nın En.ki.du(Perseus) ve Gılgamış (Orion) tarafından öldürülüşü (Sümer Mitolojisi).

 

Hubaba Orman, Dağ ile özdeşleştirilmiştir.

Mısır’da Bes

Bastet bir dişi aslan ya da dişi aslan başlı bir kadın olarak tasvir edilir. Nitekim ismi de (dişi) "yiyici, (yiyerek) yok edici" anlamına gelmektedir. Yunanda Artemis ile özdeşleştirilmiştir. 

Yunan'lıların Artemis'i Anadolu'nun Kibele'sine dönüşmüştür. Artemis tapınağında Medusa’nın heykeli vardır.

 

https://www.thecollector.com/temple-artemis-corfu-medusa-head/

Dış Kanıt ve Tanıklarla Tarih İnşa etmek (7) Bizans Tarihçileri

 

Bizans Tarihi Yazarları

             Bilgi için; https://archive.org/details/DTIC_ADA494014

                 İrfân Şahîd’in eseri bölümlere ayrılmış birkaç kitâbtır.