Yeni; Μαχοράβα (tapınak) Mekke’dir [11] Mihrâb ve Qıble Yönü (a2).

 

Mihrâh konusunu üç örnekle bağlayalım, biri Mescid-i Nebevî’nin mihrâbı diğeri sahabe mescidi diye bilinen Eritre’deki massawa mescidi ve Hama Ulu Camii.

Mescid-i Nebevî’nin mihrâb’ı ile ilgili İslam ansiklopedisi şöyle demektedir;

“Başlangıçta Mescid-i Nebevî’nin bir mihrabının bulunmadığı, sadece Hz. Peygamber’in namaz kıldırdığı yerin belli olduğu bilinmektedir (mesciddeki bir kaya parçasının kıbleyi göstermesi hakkında bk. Burton, II, 140-141). Ömer b. Abdülazîz, Medine valiliği sırasında Mescid-i Nebevî’yi imar ederken (707-710) Resûl-i Ekrem’in namaz kıldırırken durduğu yere niş tarzında bir mihrap ilâve ettirmiş, burası Resûlullah’ın mihrabı olarak tanınmıştır.”

“Hz. Peygamber’den sonra ortaya çıkan bir uygulama olduğundan cami ve mescidlere mihrap yapılması bazı tartışmalara yol açsa da âlimlerin bu konuda genellikle müsbet bir tavır takındıkları görülmektedir.”

https://islamansiklopedisi.org.tr/mihrap

 

Ömer b. Abdulazîz (عمر بن عبد العزيز), Emevî halifesidir, Medine valiliği sırasında, halife I. Velîd’in tâlimatıyla Mescid-i Nebevî’yi genişletmiştir ve Resûlullah’ın namaz kıldığı diğer mescidleri de yeniletmiştir (707-710).

https://islamansiklopedisi.org.tr/omer-b-abdulaziz

 

Mescid-i Nebevî’nin mihrabı

Mescid-i Nebevî’nin planı

Mescid-i Nebevî’nin planına başka bir örnek

 

Diğer mescid ve mihrâb örneğimiz, Sahabe mescidi, Eritre'nin Massawa şehrinde bulunan tarihi bir mescidtir. MS 7. yüzyılda Habeşistan'a göçleri sırasında buraya gelen Sahabelerin yaptığına inanılıyor.

Mescidin mihrâbı:

 

Sahabe Mescidinde Mihrâb, qıble ve namaz;

 

Yine hangi gerekçe ile çizim noktasının belirlendiği açık olmayan bir çizim.

Hama – Great Mosque

 حماة – جامع الكبير

Hama Ulu Camii (جامع حماة الكبير‎) , 1982 ihtilafından sonra neredeyse tamamen yeniden inşa edilmiş olmasına rağmen, şehrin en etkileyici dini bölgesidir. 7. yüzyıla tarihlenen cami, Emeviler döneminde Ebu ubeyde bin el-Cerrâh (أبو عبيدة بن الجراح) yönetiminde Bizans kilisesinden dönüştürülmüştür. 6. yüzyıldan kalma bu kilise, aslen 3. yüzyılda inşa edilmiş ve Jüpiter'e adanan daha eski bir Roma tapınağından dönüştürülmüştür.

Plan ve Sir Keppel Archibald Cameron Creswell’in görüşleri;

Hama Ulu Camii, Mihrâb, qıble ve namaz;

Yine hangi gerekçe ile çizildiği, mihrâb’ın nerede olduğu açık-seçik belirtilmeden Google harita çizimi;

https://nabataea.net/explore/cities_and_sites/hama-mosque/

  

Mihrâb konusunda verdiğimiz örneklerin tamamı Muhammed Nebî’den sonradır. Birçok nedenle yeniden yapılmıştır.

Neden mihrâb konusu üzerinde durduk?

Mihrâb, qıble yönünü gösteren önemli dayanaklardan biridir.  Bu nedenle Google harita çizimleri yerine, antik mescidlerde öncelikle mihrâb’ın yeri tespit edilmelidir. (Qıble tayini ile ilgili ciddi bir literatür söz konusudur, yazının konusu olmadığından üzerinde durmadık)

Mihrâbın yönü uydu fotolarından değil mihrâb’ın olduğu bilinen, belirlenen duvardan bulunmalıdır.

İki örnek;

Kazı sonucu qıble duvarının tespiti;

 

https://www.haaretz.com/archaeology/.premium-one-of-the-world-oldest-mosques-found-in-tiberias-israel-1.9471405?fbclid=IwAR2liLNLs7rQTAVmlEsEczSApPZNa-wkMm0UFyd9Qrbl296zxSr3jMMUDSE

https://www.academia.edu/20719909/_The_Umayyad_Mosque_of_Tiberias_Muqarnas_26_2009_pp_37_61

 

https://bibleinterp.arizona.edu/articles/tiberias357915  

 

Kalıntılar üzerinden qıble yönünün tespiti ve yorumlanması:

Mescid-i Qıblete yn ( Arapça : مَمسْمجِد الْمقِبِلَـتَـيْمن ) olarak ta bilinen Labo-Qibla mescidi olarak tercüme edilen mescid, Afrika'nın en eski mescidlerinden biridir . Şeyh Babu Dena'nın mezarını içerir. Şu anda çoğunlukla harabe halinde olmasına rağmen, yapı iki mihraba sahiptir: biri kuzeyde Mekke'ye , diğeri kuzeybatıya doğru yönelmiştir (Kudüs). Minare ve Mihrâb'ın olması Emevi veya Abbasiler dönemine ait olabileceğine işaret eder. Neden iki mihrâb bulunduğunun izaha ihtiyacı vardır.

 

 

 

 

Μαχοράβα (tapınak) Mekke’dir [11] Mihrâb ve Qıble Yönü (a1).

 

(قبة السلسلة)

Zincir Kubbe, Tapınak Dağı üzerinde duran en eski yapılar arasında sayılır ve Emeviler tarafından yaptırılmıştır. Orijinal zemin Emevi Qubbet-us-Sahra'nın zemini ile aynı seviyededir, sütun kaideleri diğer Emevi binalarınınkilere benzer ve hepsi aynı döneme aittir ve Zincir Kubbe'nin konumu Mescid-i Aksa'nın orijinal ve güncel mihrabı ile iyi bir bağıntı içinde görünür

 

Konum

 

 Mescid’el-Aqsa (ٱلْمَسْجِد ٱلْأَقْصَىٰ) 

Ömer tarafından küçük bir ibadet hane olarak “Tapınak dağı”na yaptırılan daha sonra Emevi halifesi Abdul Melik tarafından yeniden inşa edilip genişletildi. İnşaat, oğlu el-Welid tarafından 705 yılında tamamlanmıstır.

746 yılındaki depremde tamamen yıkılmış ve 754 yılında Abbasi halifesi Mansur tarafından yeniden inşa edilmiştir. 780'd ve 1033'te başka bir deprem Mescid-i Aqsa'nın çoğunu yok etti, ancak iki yıl sonra Fatımi halifesi Ali ez-Zahir Billah  yapıda taslağı korunan başka bir mesid inşa ettirmiştir

 

 Harem-i Şerif 

 

 

 

Namaz sırasında harem-i şerif’in durumu, mihrâb, qıble

 

        Harem-i şerif’teki Mihrâbların çoğu Emeviler döneminden sonra yeniden yapılmıştır, aşağıdaki görselde hangi gerekçeye dayanarak “mihrâb-lar”ın yönünün belirlendiği açık değildir, İlk önce mihrâb yerleri kesinleştirilmeli (namaz yönü), daha sonra bu çizimlerin Google haritadan “qıble” tayini yapmalıdır. Oysa yeniden onarılıp yapılsa da eski mihrâb yerleriyle bugünkü qıble yönü arasında ciddi bir fark görünmemektedir. 

  Bunun yapılması için Google haritadan daha ciddi kanıtlara gerek vardır.

 

Μαχοράβα (tapınak) Mekke’dir [11] Mihrâb ve Qıble Yönü (a).

 

Mihrâb

Sebetik Güney Arabça'da “𐩣𐩢𐩧𐩨” MHRB, sarayın, tapınağın bir bölümü anlamındadır.

Habeşçe “ምኵራብ”  (məkʷrab), synagogue (בית כנסת), ibadet hane, şapel (Yahudi) anlamında.

Yine (𐩣𐩫𐩧𐩨/MKRB) Güney Arabça “ mabed, tapınak ”  anlamındadır.

Mihrâb'a İlk örnek Dura-Europos sinagogundadır, 1932'de Suriye'nin Dura-Europos kentinde ortaya çıkarılan eski bir sinagogdur. Sinagog, insanları ve hayvanları tasvir eden boyalı duvarları olan bir ön avlu ve toplanma yeri içeriyor. MS 244 yılına tarihlendirilmiştir, bu tarih nedeniyle dünyanın en eski sinagoglarından biri olarak bilinir.

 

 

 

Bu sinagogda bir mihrâb bulunmaktadır.

 

Dura-Europos sinagogu ( veya "Dura Europas", "Dura Europos")

 

Mihrâb sinagogon batı duvarında yer almaktadır. Bu duvar kudüs’e bakan duvardır.

Mihrâb'a İlk İslami Örnekler:

 

Qubbetu’s-sahra (قبّة الصخرة), Kudüs haremindeki kutsal kaya üzerinde yer alan, Emevî Halifesi Abdülmelik b. Mervân (عبد الملك بن مروان)’ın yaptırdığı (691) ortası kubbeli sekizgen yapıdır.  Mervân  685-705 tarihleri arasında Emevî halifesidir.

 

 

Mervâ’a ait dinar

Qubbetu's-Sahra'nın duvarına yazılmış ayetler

İçten görünüş

                                                                    Plan
 

Üst kat üçlü mihrâb (üç mescidin simgesi)

Kuzey girişine yakın bir yerde, haftanın yedi gününü temsil eden yedi mihrap

 

Qubbet-us Sahra Mescidi altındaki mihrâb 9.yüzyıldan sonra olmalıdır.

 

Alt kat Mihrâb

 

Daha geniş bilgi için baknz “The Mihrab in the Cave of the Dome of the Rock”

Link:

https://www.jstor.org/stable/1523081

 

 Qubbet-us Sahra’nın yapımına bir tanık;

Arculf yaklaşık 680'de Levant'ı gezen bir Frank Piskoposudur. Arculf, Kutsal Topraklara yaptığı bir hac ziyaretinden dönerken İskoçya'nın Iona sahilinde bir gemi kazası geçirmiştir. 679'dan 704'e kadar ada manastırının başrahibi olan Adomnán tarafından misafirperver bir şekilde karşılanır ve kendisine seyahatlerini ayrıntılı bir şekilde anlatır. Adomnán, bazı başka kaynaklardan da yardım alarak De Locis Sanctis'i (Kutsal yerler hakkında) üretmeyi başarır. Kudüs , Beytüllahim ve Filistin'deki diğer yerler ve kısaca İskenderiye ve Konstantinopolis ile ilgili bilgileri üç kitapta toplar.

 

“Ceterum in illo famoso loco ubi quondam templum magnifice constructum fuerat in vicinia muri ab oriente locatum nunc Saracini quadrangulam orationis domum, quam subrectis tabulis et magnis trabibus super quasdam ruinarum reliquias construentes vili fabricati sunt opere, ipsi frequentant; quae utique domus tria hominum milia, utfertur, capere potest. (DLS 1.1.14)

“However, in the celebrated place where once the temple (situated towards the east near the wall) arose in its magnificence, the Saracens now have a quadrangular prayer house. They built it roughly by erecting upright boards and great beams on some ruined remains. The building, it is said, can accommodate three thousand people at once”

 

Konuyla ilgili bir makale;

https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17561310.2018.1424310?journalCode=rfat20

"Raphael Marriage of the Virgin (Tarih 1500)" arka planda qubbet'us-Sahra