Yahyâ'nın Öyküsü (7) Parçaların Birleştirilmesi

 

“Sezar Tiberius'un egemenliğinin on beşinci yılıydı. Yahudiye'de Pontius Pilatus valilik yapıyordu. Celile'yi Hirodes, İtureya ve Trahonitis bölgesini Hirodes'in kardeşi Filipus, Avilini'yi Lisanias yönetiyordu (1). Hanan ile Kayafa başkâhinlik ediyorlardı. Bu sırada Tanrı çölde bulunan Zekeriya oğlu Yahya'ya seslendi” (Luka’ya Göre İncîl: 3:1,2). 

 

Daha önceki paylaşımlarla birlikte tarihleri ve parçaları birleştirirsek;

 

Tiberius Caesar Augustus, Roma imparatoru (MS 14–37),

 

Pontius Pilâtus (Πόντιος Πιλᾶτος), Yahudiye Valisi (MS 26–36),

 

Herod Antipas (Ἡρῴδης Ἀντίπας), Celile tetrarkı (MÖ 4–MS 39),

 

Annas ben Seth, Baş Kohen(MS 6–15) ? (İncîl’de neden iki baş Kohen’den söz edildiği pek anlaşılır değil). Annas (ya da Josephus'un dediği gibi "Ananus") MS 6 yılında Quirinius tarafından başrahip olarak atanmıştı ve MS 15 civarında Valerius Gratus tarafından görevden alınmıştı.

 

Joseph Caiaphas, Baş Kohen(MS 18–36) Yahyâ’nın zamanında tek Baş Kohen olmalıdır. Annas Caiaphas’ın kayın pederidir. Bizim anladığımız, damadının kararlarını etkileyen ve arkadan yöneten biri gibi sunulduğudur. Sahnede Caiapas, sahne arkasında Annas var izlenimi verilmek istenmiş olabilir.

 

 

Tiberius Caesar Augustus (MÖ 42 MS 37)

TI CAESAR DIVI AVG F AVGVSTVS, PONTIF MAXIM (33–37)

 

(MS 14–37) arasında İmparatorluk yaptı, MS 14’ü başlangıç kabul edilirse MS 28-29’da (Luka’ya göre 15. Yıl) olmalıdır. Yetkileri daha önce aldıysa MS 12 gibi MS 27’ye uyarlanır. 14=27/8 tarihlenen bir parada Augustus ve Tiberius birlikte gösterilmiştir.

 

 

 

 

Bu yine Hirodes Antipas’nın yönetimi altındaki bölgede Yahyâ’nın müjdeyi duyurmaya başladığını gösterir.

 

 

Yahyâ'nın Öyküsü (6) Pontius Pilatus (Πόντιος Πιλᾶτος)

 

Pontius Pilatus (Πόντιος Πιλᾶτος) ve Pilatusdan Bahseden Bir Taş.

 

İmparator Tiberius'un yönetimindeki Yahudiye'nin beşinci valisi Pontius Pilatus'a atfedilen bir yazıttır.

 

Yazılı taş 1961 yılında Caesarea/Kayserya Maritima arkeolojik alanında keşfedildi.

 

Josephus'a göre Büyük Herod, bir saray inşa etti ve bunu Augustus’a (Sebastos) adadı. Bu saray “Caesarea/Kayserya Maritima”dır.

 

Bu saraya Elçilerin İşlerinde işaret edilir;

 

“Vali mektubu okuduktan sonra Pavlus'un hangi ilden olduğunu sordu. Kilikyalı olduğunu öğrenince, "Seni suçlayanlar da gelsin, o zaman seni dinlerim" dedi. Sonra Pavlus'un, Hirodes'in sarayında gözaltında tutulması için buyruk verdi. ” (İncîl, Elçilerin İşleri: 23:35).

 

“Ertesi gün Agrippa ile Berniki büyük bir tantanayla gelip komutanlar ve kentin ileri gelenleriyle birlikte toplantı salonuna girdiler. Festus'un buyruğu üzerine Pavlus içeri getirildi. ” (İncîl, Elçilerin İşleri: 25:23).

 

Romalı tarihçi Tacitus, Annals'ta İsa' (Christus)dan, onun Yahudiye Valisi Pontius Pilatus tarafından şiddetli bir şekilde cezalandırıldığından ve ilk Hıristiyanların varlığından söz etmiştir.

 

Philo'da Pontius Pilatus hakkındaki yazmıştır.

Tekrar yazıta dönersek, Haziran 1961'de İtalyan arkeologlar Dr. Antonio Frova ve ekibi tarafından antik bir tiyatronun alanında kazı yaparken keşfedilmiştir. Tiyatro, MÖ 22-10 civarında Büyük Herod'un kararnamesi ile birlikte tüm Caesarea/Kayserya şehriyle birlikte inşa edilmiştir.

 

 

 

Kısmi yazıt şöyle;

 

[DIS AUGUSTI]S TIBERIÉUM

[...PONTI]US PILATUS

[...PRAEF]ECTUS IUDA[EA]E

[...FECIT D]E[DICAVIT]

 

İlahi Augusti'ye [bu] Tiberieum

... Pontius Pilatus

... Yahudiye valisi

... adadı

 

 

 

 

Yahyâ’nın Öyküsü (5). Sadduki Baş Kohenler ( כהן גדול/Kohen Gadol) ve Kayafa

 

Herodlar ve Roma yönetiminde Baş Kâhinler;

• Aristobulus III (MÖ 37) Büyük Herod Tarafından Öldürüldü.

Sadukiler/Boethusiler

• Simon ben Boethus (MÖ 23-5) Sadduki Büyük Herod tarafından atandı.
• Matthias ben Theophilus (MÖ 5-4) “Altın kartal”ın Tapınağın kapısından indirildiğinde ayaklanmaya karışmış olması nedeniyle Büyük Herod tarafından görevden alındı, (İsyancı Simon bar Giora tarafıdan öldürüldüğü ileri sürülmüştür), Herod tapınağın ana kapısının üzerine büyük bir altın kartal yerleştirdi, “Ferisi” Judas ben Sarifeus ve Matthias ben Margalothus’un önderliğinde “Altın Kartal” tapınak kapısından indirilip, yok edildi. Herod'un emriyle, Judas ben Sarifeus ve Matthias ben Margalothus ve takipçileri öldürüldü.
• Joazar ben Boethus (MÖ 4) Büyük Herod tarafından atandı.  (Sadduki)
• Eleazar ben Boethus (MÖ 4-3) (Sadduki)
• Joshua ben Sie (MÖ 3?)
• Joazar ben Boethus (? – MS 6) Quirinius Nüfus Sayımı
• Ananus ben Seth (6-15) Yahudiye Etnarkı Archelaus Sürgüne gönderildi, Roma’nın Suriye valisi Quirinius tarafından MS 6 baş kahin olarak atandı. Celileli Yahuda isyan etti.

Yahudiye Roma’nın yönetimi altına girdi.

• Ishmael ben Fabus (15-16) Valerius Gratus tarafından atandı.
• Eleazar ben Ananus (16-17) Zelot liderliği yapmıştır.
• Simon ben Camithus (17-18) Valerius Gratus tarafından atandı
• Joseph Caiaphas (18-36) Valerius Gratus tarafından atandı, İsa’yı Sorgulayan, Luka: 3:2, Matta: 26:3
• Jonathan ben Ananus (36-37) 
• Theophilus ben Ananus (37-41)

https://www.jewishvirtuallibrary.org/high-priests-of-the-second-temple-period

 

“Hanan ile Kayafa başkâhinlik ediyorlardı. Bu sırada Tanrı çölde bulunan Zekeriya oğlu Yahya'ya seslendi.” Luk 3:2 

Kayafa (MÖ.18-MS.36) “Joseph ben Caiaphas”tır veya “יוֹסֵף בַּר קַיָּפָא” , Yûsuf ben Qayyafa.

Kayafa ile ilgili bilgiler Josephus, İncîller ve iki mezarda bulunan adlardır. Aramca'dır.

Mezar 1.

                                                   İsrail Müzesi, Kudüs, İsrail

        Mezar 2.

מרים ברת ישוע בר קיפא כהני מעזיה דבית עמרי

 

çevirir:

 

“Miriam, Yeşua'nın kızı, Kayafa'nın oğlu,

Beyt 'Imri'den Ma'aziah'ın Koheni”

 

veya

 

מרים ברת ישוע בר קיפא כהן דמעזיה דבית עמרי

 

veya (Jack Kilmon'un önerdiği gibi);

 

“Miriam, Yeşua Bar Qayafa'nın kızı,

'Omri Evi'nden Ma'aziah'ın Koheni”

 

 “O'nu önce, o yıl başkâhin olan Kayafa'nın kayınbabası Hanan'a götürdüler” (İncîl, Yuhanna’ya Göre: 18:13).

İşlerin (elçilerin işleri) yazarına göre Saddukidir;

“Bunun üzerine, kıskançlıkla dolan başkâhin ve yanındakilerin hepsi, yani Saduki mezhebinden olanlar, elçileri yakalatıp devlet tutukevine attırdılar. ” (İşler: 5:17).

Yahudiye valisi Valerius Gratus MS 15’te Hanna’yı görevden aldı. Sonra başka üç kişi art arda başkâhin olarak atandı. Atananlar arasında Hanna’nın oğullarından biri de vardı. Kayafa MS 18 dolaylarında baş kâhin oldu. 

MS 26’da Yahudiye valisi olarak atanan Pontius Pilatus on yıllık yönetimi süresince onu görevde bıraktı.

 

 

Yahyâ’nın Öyküsü (4). Sabit Noktalar

 

Sabit Noktalar:

Bu başlıkta üç sabit noktanın altını çizmek istiyoruz, Büyük Herod’un Ölümüyle ilişkilendirilen Ay tutulması, Quirinius Sayımı, Ankara Anıtında konu edinilen sayım.

Büyük Herod’un ölümü ve Ay tutulması

 “And that very night there was an eclipse of the moon.”

https://www.sefaria.org/The_Antiquities_of_the_Jews.17.6.4?lang=en&with=all&lang2=en

Josephus'ta Kral Herod'un Ay tutulmasından kısa bir süre sonra ve Yahudilerin baharda Fısıh Bayramı'ndan önce öldüğüne dair bir referans vardır.. Bu tutulma, Hirodes'in ölüm yılının hesaplanmasında önemli bir kronolojik ölçüt haline gelmiştir.

Purim Tutulması, MÖ 4

https://eclipse.gsfc.nasa.gov/5MCLEmap/-0099-0000/LE-0003-03-13P.gif  

Bu Yahudi takviminde Purim Tutulmasıdır;

Fast of Esther     Adar 13, 3757    March 12, 4 B.C.

Purim   Adar 14-15, 3757  March 13-14, 4 B.C.

Passover Sacrifice (Pesach)          Nisan 14, 3757       April 11, 4 B.C.

Karşılaştırma için bknz.

http://www.cgsf.org/dbeattie/calendar/?roman=-3

Nisan ayı Yahudi yılının ilk ayıdır.

Josephus, Hirodes'in bir bahar Fısıh Bayramı'ndan önce öldüğünü söylemiştir. MÖ 4, 13 Mart Fısıh'tan sadece bir ay öncedir. Bu Purime denk gelen bir tutulmadır.

 

Quirinius Sayımı;

 

Quirinius Sayımı, Suriye'nin Roma valisi Publius Sulpicius Quirinius tarafından MS 6'da doğrudan Roma egemenliğinin dayatılması üzerine Yahudiye’de yapılan bir nüfus sayımıdır. Luka İncili bunu İsa'nın doğumunu tarihlendirmek için kullanır, ancak aynı zamanda doğumu on yıl önce MÖ 4'te ölen " Yahudi Kralı Herod'un günlerine" yerleştirir. Luka, Quirinius'un nüfus sayımını Hirodes'in ölümüyle aynı kefeye koymuş gibi görünüyor, Luka tarafından yanlış tarihlendirme söz konusudur.

Quirinius’un Josephus, Suetonius, Yaşlı Pliny, Cassius Dio, Tacitus, Strabo ve Caesar Augustus'un kendisi de dahil olmak üzere çok sayıda antik yazar tarafından adı geçmektedir.

 

Quirinius'un mezar yazıtından bir parça

 

 

Ankara Anıtı:

 “VIII.

Beşinci konsüllüğümde, halktan ve Senato'dan aldığım buyruk üzerine, soyluların sayısını artırdım. Üç kez Senato seçimi yaptım. Altıncı konsüllüğümde, çalışma arkadaşım M. Agrippa ile bir nüfus sayımı yaptırdım. Kırk bir yıllık bir aradan sonra, lustrum yaptım. Bu lustrumda dört milyon altmış üç bin Romalı yurttaş sayıldı. İkinci kez C. Censorinus ile C. Asinius'un konsüllükleri sırasında, konsül yetkisiyle yalnız başıma bir lustrum yaptım. Bu ikinci lustrumda dört milyon iki yüz otuz üç bin Romalı yurttaş sayıldı. Üçüncü bir kez Sex. Pompeius ile Sex. Appuleius'un konsüllükleri sırasında, yine konsül yetkisiyle oğlum Tib. Caesarçalışma arkadaşım olduğu halde, lustrum yaptım. Bu üçüncü lustrumda dört milyon dokuz yüz otuz yedi bin Romalı yurttaş sayıldı. Yeni yasalar yaparak atalarımın eskiyerek uyulmaz duruma gelmiş olan birçok geleneğini yeniden canlandırdım. Kendim, bizden sonra gelecekler için öykünmeye değer birçok örnek bıraktım.”

Lustrum: Kefaret (günahların bağışlanması) için yapılan kurban töreni. Her dört yılda bir censor tarafından Roma halkı adına nüfus sayımı bittikten sonra yapılırdı. Bu törende öküz, koyun ya da dişi domuz kesilirdi. Nüfus sayımları, İ.Ö.28’de, İ.Ö. 8’de ve İ.Ö. 14’te yapıldı.”

 (Ankara Anıtı, Çeviren Hâmit Dereli, Cumhuriyet Dünya Klasikleri, Yayına Hazırlayan: Egemen Berköz 1999/19,20.)

 “Sonucu bakımından Roma'ya gelir sağlamaya yarayan bu sayımlardan, özellikle İÖ 8 tarihine rastlayan ve VIII. bölümde "ikinci bir kez..." diye belirtilen lustrum, ancak "Res gestae"den öğrenilmektedir” (Hamit Dereli, a.g.e, s.79)

Bknz.

http://ridvancelikoz.blogspot.com/2021/09/zekeriyyann-hikayesi-2.html

 

Yahyâ’nın Öyküsü (3). Kısa Arka plan (1).

 

Kısa Arka plan;

Siyasi olaylar;

Babil’den dönen Yahudiler, Selevkos İmparatoru Antiochos IV. Epiphanes (MÖ. 175-164) zamanında yine kötü günler yaşamaya başladılar.

Makkabi direniş ve ayaklanması sonucu, Makkabiler Yahudiye’nin kontrolünü tekrar ele geçirdiler, Makkabiler/Haşmonay dönemi başlamıştı (M.Ö. 166-37). Deuterokanonik Makkabiler Kitâbları bu olaylardan bahsetmektedir.

Daha sonra Romalıların Suriye’de Selevkosları mağlub edip, Romalı Komutan Pompeius (Pompey) Suriye’yi bir Roma vilayeti durumuna getirdi (MÖ. 63). Yahudiye gibi yerel krallıklara bir ölçüde özerklik verildi.

Daha sonra Publius Quinctilius Varus (MÖ 46 – MS 9), dört lejyonla Suriye’yi yönetti, MÖ 4’te Büyük Herod’un ölümünden sonra, Yahudiye’de başlayan bir Yahudi ayaklanmasını kanlı bir şekilde bastırdığı 2000 direnişçinin çarmıha gerildiğinden bahsedilir.

Celileli Yahuda veya Gamalalı Yahuda, MS. 6 civarında Yahudiye’de ayaklanma başlattı. Josephus bu kişiden bahseder.

Ayaklanmayı İşlerin yazarı pek olumlu anmaz;

“Ondan sonra, sayım yapıldığı günlerde ortaya çıkan Celileli Yahuda, pek çok insanı ayartıp peşine taktı. Ama o da öldürüldü ve izleyicilerinin hepsi darmadağın oldu. ” (İncîl, İşler: 5:37).

İşlerde yine;

“Bir süre önce Tevdas da kendi kendisiyle ilgili büyük iddialarda bulunarak başkaldırdı. Dört yüz kadar kişi de ona katıldı. Ama adam öldürüldü, izleyicilerinin hepsi dağıtıldı, hareket yok oldu. ” (İncîl, İşler: 5:36).

Tevdas (Theudas MS. 46) yine Josephus’unda bahsettiği biridir.

İşlerin yazarının karıştırdığının altını çizelim. Celileli Yahuda çok öncedir. Tevdas’tan sonra değildir. Arada 37 yıla yakın bir zaman farkı vardır.

Yine Simon oğlu Yusuf (Simon son of Joseph, Simon of Peraea, MÖ 4)’tan Josephus ve Tacitus bahsetmiştir.

Athronges, Herod Archelaus (MÖ 23-MS 18) yönetimine baş kaldırdı.

Samiriyeli peygamber (MS 36), Pontius Pilate yönetimi altında Samiriye’de başkaldırı.

Büyük Hirodes'in ölümünden Tapınağın yıkımına kadar çok sayıda Yahudi isyanı söz konusudur. Bunların bir kısmı Josephus tarafından anlatılmıştır.

Yönetim;

Büyük Hirodes  (MÖ 72 – MÖ 4) Yahudiye’nin kralıdır, Haşmonayların tüm erkeklerini öldürtmüştür. Ondan sonra Herodlar dönemi başlamıştır. Büyük Hirodes Edom’ludur.

 

ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΗΡΩΔΟΥ (Basileōs Hērōdou)

Herod Antipas İncîllerde Vaftizci Yahyâ ve İsâ’nın infazıyla ilişkisi kurulmuştur. Büyük Hirodes’in oğludur. Tetrarch’tır (τετραρχης) İncîllerin aksine Kral (βασιλεως) değildir. Celile ve Perea'yı yönetmiştir.

Herod Archelaus'un (MÖ 23 – MS  18) MS 6'da tahttan indirilmesiyle, toprakları (Yahudiye, Samiriye ve Edom) bir Roma eyaletine dönüştürülmüştür.

“O günlerde İsa'yla ilgili haberleri duyan bölge Tetrak’ı (τετραρχης) Hirodes, adamlarına, "Bu, Vaftizci Yahya'dır" dedi. "Ölümden dirildi. Olağanüstü güçlerin onda etkin olmasının nedeni budur.” (İncîl, Matta’ya Göre: 14:1).

 

Yahya’nın Öyküsü (2). Vaftizci Yahyâ ve Sâbiîler (Mandenler)

 

Yahyâ Sâbiî (الصابئة veya مندائية) gelenekte önemli bir kişiliktir.

Mandence metinlere göre Vaftizci Yahyâ’nın izleyicileridirler. “Haran Gawaita” kitâbı Mandenlerin tarihini konu edinir. Vaftizci Yahyâ’nın vaftiziyle başlayan bir tarih anlatılır.

“Drâşâ d- Yahyâ”nın Yahyâ tarafından yazıldığına inanılır. Mandence yazılmış bir kitâbtır.

    1905’te Almanca çevirisi “Das Johannesbuch der Mandaer” Mark Lidzbarski tarafından, bir başka Almanca çevirisi ise Gabriele Mayer tarafından 2021 yayınlanmıştır.

2020’de “Mandaean Book of John” yayınlandı, kitâb mande dili ve İngilizce çevirisini içermektedir.

“Ginza Rabba”da yine Mandence yazılmış bir kitâbtır, bu kitâbta da Vaftizci Yahyâ’dan bahsedilir. MS 1 ila 3. Yüzyıl arasına tarihlenir.

Yine “Qolasta” MS 1 ila 3. Yüzyıla tarihlenen bir Kitâb’tır.

  

Konunun uzmanları Mandenler (Sâbiîler)’in Filistin kökenli ve Yahyâ’nın izleyicileri olduğunda hem fikirdirler.

Qur’an’da “الصَّابِئُونَ” (5:69), “الصَّابِئِينَ” (2:62, 22:11) şeklinde geçmektedir.