Yahyâ’nın Öyküsü (3). Kısa Arka plan (1).

 

Kısa Arka plan;

Siyasi olaylar;

Babil’den dönen Yahudiler, Selevkos İmparatoru Antiochos IV. Epiphanes (MÖ. 175-164) zamanında yine kötü günler yaşamaya başladılar.

Makkabi direniş ve ayaklanması sonucu, Makkabiler Yahudiye’nin kontrolünü tekrar ele geçirdiler, Makkabiler/Haşmonay dönemi başlamıştı (M.Ö. 166-37). Deuterokanonik Makkabiler Kitâbları bu olaylardan bahsetmektedir.

Daha sonra Romalıların Suriye’de Selevkosları mağlub edip, Romalı Komutan Pompeius (Pompey) Suriye’yi bir Roma vilayeti durumuna getirdi (MÖ. 63). Yahudiye gibi yerel krallıklara bir ölçüde özerklik verildi.

Daha sonra Publius Quinctilius Varus (MÖ 46 – MS 9), dört lejyonla Suriye’yi yönetti, MÖ 4’te Büyük Herod’un ölümünden sonra, Yahudiye’de başlayan bir Yahudi ayaklanmasını kanlı bir şekilde bastırdığı 2000 direnişçinin çarmıha gerildiğinden bahsedilir.

Celileli Yahuda veya Gamalalı Yahuda, MS. 6 civarında Yahudiye’de ayaklanma başlattı. Josephus bu kişiden bahseder.

Ayaklanmayı İşlerin yazarı pek olumlu anmaz;

“Ondan sonra, sayım yapıldığı günlerde ortaya çıkan Celileli Yahuda, pek çok insanı ayartıp peşine taktı. Ama o da öldürüldü ve izleyicilerinin hepsi darmadağın oldu. ” (İncîl, İşler: 5:37).

İşlerde yine;

“Bir süre önce Tevdas da kendi kendisiyle ilgili büyük iddialarda bulunarak başkaldırdı. Dört yüz kadar kişi de ona katıldı. Ama adam öldürüldü, izleyicilerinin hepsi dağıtıldı, hareket yok oldu. ” (İncîl, İşler: 5:36).

Tevdas (Theudas MS. 46) yine Josephus’unda bahsettiği biridir.

İşlerin yazarının karıştırdığının altını çizelim. Celileli Yahuda çok öncedir. Tevdas’tan sonra değildir. Arada 37 yıla yakın bir zaman farkı vardır.

Yine Simon oğlu Yusuf (Simon son of Joseph, Simon of Peraea, MÖ 4)’tan Josephus ve Tacitus bahsetmiştir.

Athronges, Herod Archelaus (MÖ 23-MS 18) yönetimine baş kaldırdı.

Samiriyeli peygamber (MS 36), Pontius Pilate yönetimi altında Samiriye’de başkaldırı.

Büyük Hirodes'in ölümünden Tapınağın yıkımına kadar çok sayıda Yahudi isyanı söz konusudur. Bunların bir kısmı Josephus tarafından anlatılmıştır.

Yönetim;

Büyük Hirodes  (MÖ 72 – MÖ 4) Yahudiye’nin kralıdır, Haşmonayların tüm erkeklerini öldürtmüştür. Ondan sonra Herodlar dönemi başlamıştır. Büyük Hirodes Edom’ludur.

 

ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΗΡΩΔΟΥ (Basileōs Hērōdou)

Herod Antipas İncîllerde Vaftizci Yahyâ ve İsâ’nın infazıyla ilişkisi kurulmuştur. Büyük Hirodes’in oğludur. Tetrarch’tır (τετραρχης) İncîllerin aksine Kral (βασιλεως) değildir. Celile ve Perea'yı yönetmiştir.

Herod Archelaus'un (MÖ 23 – MS  18) MS 6'da tahttan indirilmesiyle, toprakları (Yahudiye, Samiriye ve Edom) bir Roma eyaletine dönüştürülmüştür.

“O günlerde İsa'yla ilgili haberleri duyan bölge Tetrak’ı (τετραρχης) Hirodes, adamlarına, "Bu, Vaftizci Yahya'dır" dedi. "Ölümden dirildi. Olağanüstü güçlerin onda etkin olmasının nedeni budur.” (İncîl, Matta’ya Göre: 14:1).

 

Yahya’nın Öyküsü (2). Vaftizci Yahyâ ve Sâbiîler (Mandenler)

 

Yahyâ Sâbiî (الصابئة veya مندائية) gelenekte önemli bir kişiliktir.

Mandence metinlere göre Vaftizci Yahyâ’nın izleyicileridirler. “Haran Gawaita” kitâbı Mandenlerin tarihini konu edinir. Vaftizci Yahyâ’nın vaftiziyle başlayan bir tarih anlatılır.

“Drâşâ d- Yahyâ”nın Yahyâ tarafından yazıldığına inanılır. Mandence yazılmış bir kitâbtır.

    1905’te Almanca çevirisi “Das Johannesbuch der Mandaer” Mark Lidzbarski tarafından, bir başka Almanca çevirisi ise Gabriele Mayer tarafından 2021 yayınlanmıştır.

2020’de “Mandaean Book of John” yayınlandı, kitâb mande dili ve İngilizce çevirisini içermektedir.

“Ginza Rabba”da yine Mandence yazılmış bir kitâbtır, bu kitâbta da Vaftizci Yahyâ’dan bahsedilir. MS 1 ila 3. Yüzyıl arasına tarihlenir.

Yine “Qolasta” MS 1 ila 3. Yüzyıla tarihlenen bir Kitâb’tır.

  

Konunun uzmanları Mandenler (Sâbiîler)’in Filistin kökenli ve Yahyâ’nın izleyicileri olduğunda hem fikirdirler.

Qur’an’da “الصَّابِئُونَ” (5:69), “الصَّابِئِينَ” (2:62, 22:11) şeklinde geçmektedir.

 

Yahya’nın Öyküsü (1).

 

Yahya’nın Öyküsü

 

 

Yahyâ Nebi’nin hayatı hakkındaki kaynaklar Josephus, İncîl, Sâbiîlerin kaynakları ve Qur’an’ı Kerîm’dir.

Josephus, Yahudilerin Eski Eserleri'nde Yahyâ'dan bahseder ve Hirodes Antipas (MÖ 4 - MS 39)'ın emriyle μάχαιρα/Machaerus (מכוור /قلعة مكاور)'taki kalede idam edildiğini belirtir. Mukâvir kalesi günümüzde Ürdün’de bulunan Ölü Deniz’e yakın eski Haşmon kalesidir. Josephus “Yahudi Savaşları”nda bu kale hakkında ayrıntılı bilgi verir.

Josephus’un kitâbında;

Vaftizci Yahyâ’nın Hirodes Antipa (Antipatros-MÖ 4-MS 39) tarafından öldürüldüğünü söyler, Yahyâ’dan övgüyle söz eder. Yine onun Vaftiz yaptığına vurgu yapar.

 

 

“Herod the tetrarch makes war with Aretas, the King of Arabia; and is beaten by him. As also concerning the death of John the Baptist. How Vitellius went up to Jerusalem: together with some account of Agrippa, and of the posterity of Herod the Great…

2. Now some of the Jews thought that the destruction of Herod's army came from God, and that very justly, as a punishment of what he did against John, that was called the Baptist: for Herod slew him, who was a good man, and commanded the Jews to exercise virtue, both as to righteousness towards one another, and piety towards God, and so to come to baptism; for that the washing [with water] would be acceptable to him, if they made use of it, not in order to the putting away [or the remission] of some sins [only], but for the purification of the body; supposing still that the soul was thoroughly purified beforehand by righteousness. Now when [many] others came in crowds about him, for they were very greatly moved [or pleased] by hearing his words, Herod, who feared lest the great influence John had over the people might put it into his power and inclination to raise a rebellion, (for they seemed ready to do any thing he should advise,) thought it best, by putting him to death, to prevent any mischief he might cause, and not bring himself into difficulties, by sparing a man who might make him repent of it when it would be too late. Accordingly he was sent a prisoner, out of Herod's suspicious temper, to Macherus, the castle I before mentioned, and was there put to death. Now the Jews had an opinion that the destruction of this army was sent as a punishment upon Herod, and a mark of God's displeasure to him.” (Antiquities of the Jews - Book XVIII, CHAPTER 5.2).

Josephus’a göre Yahyâ’nın Öldürüldüğü Mukâvir Kalesi kalıntıları